“Ik ben wanhopig. Rob ook. Waarom zien mensen niet dat we dreigen uit te sterven door het klimaatprobleem? Wat moet ik nog doen? Wat kan ik nog doen? Met spandoekjes op het Malieveld gaan staan of handtekeningenacties houden, het levert allemaal niks op. Ik ben dat stadium voorbij. Het zet geen zoden aan de dijk. Daarom kiezen we bij Extinction Rebellion voor burgerlijke ongehoorzaamheid, dus voor ontwrichtende maar niet-gewelddadige acties. Zodra er geweld wordt gebruikt, ben ik weg. Maar alleen praten, dat werkt echt niet meer.”

Martin Hoek (52) – afgestudeerd als milieukundige - besteedt een groot deel van zijn tijd aan actievoeren met de van oorsprong Britse organisatie Extinction Rebellion (XR). Zo was hij recent aanwezig bij blokkades van de snelweg A12 en bij het protest op Schiphol tegen het gebruik van privéjets. Martin woont met zijn partner in Deventer. Hij werkt sinds 2013 parttime als fractiemedewerker voor de Statenfractie van GroenLinks in Overijssel.

In een tijdelijke baan is Martin ook actief als medewerker van het provinciaal bestuur van GroenLinks in Drenthe. Van mei 2021 tot juni 2022 was Martin – ook tijdelijk – fractiemedewerker van GroenLinks in Zwolle. Bij de Statenverkiezingen van volgend jaar in Overijssel staat Martin voor GroenLinks op plaats 13. Bij de waterschapsverkiezingen in deze provincie is hij lijstduwer voor de waterschapspartij WaterNatuurlijk, die ondersteund wordt door onder andere GroenLinks.

Martin Hoek.

Spil van XR in Zwolle is Rob van Elburg (38). Rob studeerde journalistiek en antropologie. Hij is gespecialiseerd in sociale bewegingen als XR. Rob werkt als sociaal-cultureel werker in Elburg en voelt zich het meest op zijn gemak als hij “op de achtergrond mensen kan mobiliseren en bij elkaar brengen.” Voor GroenLinks was Rob organiser, campagneleider en lid van de kandidatencommissie bij de Zwolse raadsverkiezingen van 2022. Hij staat voor GroenLinks op plaats 12 bij de Overijsselse Statenverkiezingen. Rob woont met zijn vriendin in Zwolle.

Rob: “De klimaatcrisis aanpakken is ongelooflijk belangrijk, ook lokaal. Het is nu even rustig, maar een tijdje terug hebben we met XR in Zwolle geprotesteerd tegen de komst van een biomassacentrale. We hebben toen kortstondig rotondes geblokkeerd en de pers gehaald. Als we alleen ergens met een spandoek waren gaan staan, was de pers niet geïnteresseerd geweest. Dan had niemand geweten dat die centrale midden in de stad zou worden gebouwd. We hebben ook die-ins gehouden tegen de opwarming van de aarde. Dat zijn acties waarbij demonstranten simuleren dat ze dood zijn. Ook die vreedzame actie was effectief.”

Rob en Martin vinden het prima dat XR in Nederland “er met gestrekt been ingaat.” Het doel – de klimaatcrisis oplossen, voor zover dat nog kan - heiligt de middelen, menen beiden. Martin: “Wij zijn als actievoerders geïnspireerd door de Amerikaanse burgerrechtenactiviste Rosa Parks. Zij weigerde in 1955 in een bus als zwarte vrouw een voor witte reizigers gereserveerde plaats af te staan aan een witte passagier. Daarmee protesteerde ze tegen rassendiscriminatie. Haar actie was disruptief, maar niet gewelddadig en zie eens hoeveel positiefs haar daad heeft veroorzaakt. Zo willen wij ook actievoeren.”

“Alle wetenschappers laten zien dat we in een klimaatnoodtoestand zitten. In het Parijs-akkoord van 2017 is afgesproken dat we binnen de 1.5 graad temperatuurstijging moeten blijven. We zitten nu al op 1.2 graad. Klimaatoverleggen op internationaal topniveau - zoals onlangs in Egypte - leveren weinig op. De overheid heeft de verplichting ons te beschermen. We hebben een sociaal-moreel contract met de overheid en dat weet ook minister-president Mark Rutte heel goed. Maar er spelen allerlei andere belangen. De oplossing wordt steeds weer vooruitgeschoven.”

Rob: “Mijn hele volwassen leven is klimaatverandering al een belangrijk onderwerp. Rutte – toch geen klimaatalarmist - heeft gezegd: we zijn te laat begonnen en we hebben te weinig gedaan. Maar hij is ook de man van de uitspraak: windmolens draaien niet op wind maar op subsidie. We zijn maar aan het uitstellen terwijl we al zolang weten dat we het vraagstuk moeten aanpakken. Natuurlijk is het voor veel mensen een abstract verhaal. Zij geloven dat de klimaatcrisis iets is van de verre toekomst. Ergens in 2050, dan breekt de hel los, denken ze, maar dat is echt niet zo.”

Martin: “Kijk alleen maar naar de landbouw in Twente en de Achterhoek. Wat zie je? Verdroging door gebrek aan neerslag. Dat probleem los je niet snel op. Je kunt niet zomaar even water van de IJssel naar Twente of de Achterhoek pompen. We hebben een structureel tekort aan neerslag door de klimaatverandering. Dat verandert niet. Waterleverancier Vitens heeft een vergunning voor het onttrekken van grondwater voor de drinkwatervoorziening en heeft die vergunning al moeten overschrijden. Er is dus meer water opgepompt dan was toegestaan. Het grondwaterpeil zal de komende jaren alleen maar verder dalen.”

Rob en Martin hopen dat GroenLinks heel goed gaat scoren bij de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Martin: “GroenLinks wil wel maar komt er vaak niet doorheen omdat we niet overal aan de knoppen zitten. Neem bijvoorbeeld Overijssel. Deze provincie doet niet meer aan natuurbeheer dan strikt nodig is. Ze doet alsof er naast de Natura 2000-gebieden – die zijn een moetje - geen andere natuur is in de provincie. Feit is dat die natuur er wel is en dat de biodiversiteit ervan achteruit holt.”

“Het vogelbestand – denk aan de kieviten en grutto’s – is op het boerenland de laatste jaren tachtig procent kleiner geworden door al die weilanden met vierbaans Engels raaigras. Dat we overlast van ganzen hebben, komt door al dat eiwitrijke gras. Daar zijn ganzen dol op. Mooi kruidenrijk grasland vinden die dieren niet interessant. Er zijn nauwelijks houtwallen over. Maar de provincie kijkt alleen naar de Natura 2000-gebieden. De andere natuur vindt ze kennelijk maar lastig, lijkt het wel.”

“ Klimaatprobleem is iets van links èn rechts ”

Rob: “Dat Engels raaigras is een ecologische woestijn, maar we zijn het gewend. Dat gras is voor ons natuur.” Martin: “Veel mensen willen de teruggang van de biodiversiteit niet zien. Er bestaat meer dan genoeg toonaangevend onderzoek over, maar daar is de gemiddelde Nederlander niet in geïnteresseerd.” Rob: “Bij de Lemelerberg bij Lemele wordt nu ruimte gemaakt voor heidevelden door bos te kappen. Daar snappen mensen niets van. Bos is toch natuur, zeggen ze dan. Ze zien niet dat het door stikstof snel opgetrokken bos is.”

“Maar ik denk dat de meeste mensen echt wel vinden dat we de natuur moeten behouden en dat we de gevolgen van de klimaatontwikkeling moeten aanpakken. Helaas zitten we met zijn allen gevangen in een economisch systeem van groei waarin het normaal is dat kinderen het altijd beter moeten hebben dan hun ouders. Nou, dat geldt al niet meer voor mijn generatie. Zo ongekend en ongeremd groeien als we jarenlang hebben gedaan, dat kan niet meer. Dat zei de Club van Rome vijftig jaar geleden al. Maar anders gaan leven en verworvenheden opgeven, dat is heel moeilijk.”

“Extinction Rebellion pleit niet voor niets voor een systeemverandering. We wijzen niet met de vinger naar individuen. We zeggen niet tegen mensen: je moet veganistisch eten. We sturen consumenten niet de supermarkt in met een schuldgevoel. Natuurlijk kun je ervoor kiezen om dat dure biologische eitje te kopen, maar dat is een persoonlijke keuze. Wij nemen individuen niets kwalijk. We willen grote bedrijven aanpakken. Ik ben opgegroeid met de slogan: een beter milieu begint bij jezelf. Dat is grote onzin. Een beter milieu begint bij een eerlijker systeem.”

Rob van Elburg

Voor Rob en Martin is het essentieel dat een ander klimaatbeleid rechtvaardig is. Rob: “Een fundamenteel onderdeel van de klimaatstrijd van XR is: rijken mogen niet rijken worden en armen niet armer. Je kunt niet blijven doorgaan met uitbuiting. We moeten alles op deze aarde met elkaar delen en dat betekent dat wij in het westen genoegen moeten nemen met minder en met duurzaam en dat zijn geen vieze woorden. Nederland is een klein land maar we hebben een hele sterke economische positie. We moeten het voortouw nemen bij de systeemverandering.”

Rob en Martin zijn realistisch genoeg om in te zien dat het ingewikkeld zal blijken het klimaattij volledig te keren. Martin: “Het is al 5 over 12. Toen ik milieukunde studeerde begin jaren negentig was het stikstofprobleem er al. Dat geldt ook voor het mestprobleem. Toch heeft de overheid sinds die tijd almaar geitenpaadjes gezocht en feitelijk niks gedaan. En nu staat het water diezelfde overheid aan de lippen. Dat komt omdat VVD en CDA zijn blijven pappen en nathouden voor het agrarisch belang.”

“Zelfs na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 is er nog steeds niks gebeurd. Het idee bij overheden is: het kan allemaal nog wel, maar dat is niet zo. Lokaal, provinciaal, landelijk: overheden stellen de discussies maar uit. Den Haag blijft gewoon jaarlijks miljarden betalen aan Shell en Esso voor de winning van fossiele brandstoffen. En dan stoppen ze honderd miljoen in een potje voor arme landen terwijl er jaarlijks alleen al door Nederland 17 miljard wordt gestoken in fossiele subsidie. Dan neem je toch je eigen beleid niet serieus.”

“Mijn hoop is dat we de boel nog een beetje kunnen bijsturen. Maar ook al gaan we richting de ondergang: ik wil mijn kop niet in het zand steken. En ach, als het helemaal misgaat, dan zal de aarde ook zonder ons doordraaien. We denken dat we zullen overleven omdat we als mens ‘the fittest’ zijn maar ‘the fittest’ is de soort die zich het beste aanpast en dat zijn we als mensheid al lang niet meer. Zelfs als je morgen de economie helemaal groen maakt, duurt het nog 15, 20 jaar voor je herstel ziet.”

“Tegen corona kreeg je een prikje, dat meteen hielp, maar er bestaat geen vaccin tegen de klimaatcrisis. Er zullen meer en meer conflicten ontstaan door de klimaatontwikkeling. Conflicten over klimaatvluchtelingen en voedseltekorten door droogte. Conflicten over schoon water. Kijk maar naar Israël en de Palestijnen. Israël gebruikt water als pressiemiddel.” Rob vult aan: “Ik ben actief geweest in de Palestijnse gebieden. Israël pompt het schaarse water op om de zwembaden van de kolonisten te vullen. De Palestijnen moeten op rantsoen.”

Rob: “Gelukkig zijn er steeds meer mensen die hard op de trom slaan. Aanhangers van Forum voor Democratie, die krijg je niet mee. Wij proberen de mensen te bereiken die welwillend zijn, die inzien dat er een massa-extinctie aankomt, dat we de wereld aan het verkloten zijn. Ik geloof dat ook VVD’ers dat inzien.” Martin: “Alleen al het feit dat je voor je fossiele energie afhankelijk bent van totalitaire schurkenstaten zou voor de politiek een argument moeten zijn om te streven naar duurzame energieopwekking. Je moet toch niet willen dat die dictators je bij de ballen hebben.”

Zijn er toch nog ergens lichtpuntjes? Zwolle heeft bijvoorbeeld een behoorlijk groen college. Rob: “Ik ben trots op het coalitieakkoord, zeker ook voor wat betreft de aanpak van het klimaatprobleem. Ik ben blij verrast dat het CDA meedoet in de coalitie met GroenLinks, ChristenUnie en D66.” Martin: “Bij mij in Deventer is GroenLinks met zes zetels best groot, maar we zitten niet in het college van burgemeester en wethouders. De lokale partij Gemeentebelang blokkeert de klimaatagenda. De klimaatdoelstellingen worden op de lange baan geschoven.”

“Het kan ook anders. Een goed voorbeeld vind ik de gemeente Twenterand. De opbrengst van het plaatselijke zonnepark Oosterweilanden wordt deels gebruikt voor de verwarming van het nieuwe zwembad De Stamper en deels als subsidie uitgekeerd aan minima voor het treffen van energiebesparende maatregelen. Zo krijg je lokaal bij iedereen meer draagvlak voor duurzame energie. Het klimaatprobleem is iets van links èn rechts.”

Martin en Rob houden een rode vlag met het symbool van XR erop vast. Ze zijn van de zijkant gefotografeerd.
“ Een beter milieu begint bij een eerlijker systeem ”

De ontregelende acties van Extinction Rebellion oogsten niet alleen lof. Martin: “Het is inherent aan de job van activist dat je met de nek wordt aangekeken. Dat moet je ervoor over hebben. Wij zijn een soort frontsoldaten.” Rob is niet bereid zich te laten arresteren. Hij spant zich op de achtergrond in om het mensen zoals Martin, die wel voorop staan bij acties en genegen zijn zich te laten oppakken, te ondersteunen. Martin: “Dat de politie je arresteert is een consequentie van onze manier van actievoeren, maar de politie is niet onze vijand.”

Demonsteren mag in Nederland. Het is een grondrecht dat door het openbaar gezag wordt gerespecteerd, zien Rob en Martin, maar er komt bij acties vrijwel altijd een moment dat de overheid meent te moeten ingrijpen. Martin noemt als voorbeeld de blokkades door XR van de rijksweg A12, waaraan hij heeft deelgenomen. XR kiest als actielocatie bewust voor een tunnelbak. Het verkeer, en met name hulpdiensten, kan passeren via parallelwegen. XR kondigt acties altijd ruim tevoren aan en deelt flyers uit waarin het doel van de betoging wordt toegelicht.

Martin in actie bij XR. Samen met anderen zit hij bij een vliegtuig.

Martin: “Maar natuurlijk zorgen we voor flinke overlast. Ons doel is zo lang mogelijk te blijven zitten om aandacht te vragen voor het klimaatprobleem. Het is een kat- en muisspel. Hoelang kun je blijven demonstreren? Politie en marechaussee zijn ook gewoon mensen. Ze begrijpen heus wel dat onze acties niet tegen hen gericht zijn. Als ons wordt gesommeerd te vertrekken en we doen dat niet, dan grijpen ze in. Als actievoerder bepaal je zelf hoelang je blijft zitten en of je je laat wegslepen. Je wordt goed getraind door XR. Zonder zo’n training mag je niet meedoen.”

De acties van XR zijn disruptief maar altijd vreedzaam. Rob: “Intimidatie en agressie kunnen nooit de oplossing zijn. Dat werkt alleen maar tegen je. Mensen dwarszitten werkt ook tegen je maar daar kan niemand zo boos over worden als over geweld.” Toch lopen de actievoerders wel risico. Martin: “Bij de actie tegen privéjets op Schiphol zijn onze mensen hardhandig van hun fiets getrokken. Iemand moest met een gebroken sleutelbeen naar het ziekenhuis.”

“Als er geen camera’s bij zijn, dan mag de politie of marechaussee je graag in je ribben porren met de wapenstok. Ze hebben wel meer gemene trucjes. Ze draaien vaak je duim om en dan wil je wel loslaten.” In de meeste gevallen plegen de actievoerders een overtreding. Soms is er sprake van een misdrijf. Martin: “Eind jaren negentig hebben we de zeesluis bij IJmuiden geblokkeerd, samen met Milieudefensie. Dat was een misdrijf. Dat wisten we van tevoren. Daar ben ik voorwaardelijk voor veroordeeld.”

Rob in actie bij XR. Hij staat naast de Engel op de Grote Markt in Zwolle met een spandoek. Voor hem liggen actievoerders op de grond.

XR voert geen acties uit waarbij kunst wordt besmeurd. Dat was recent het werk van de actiegroep Just Stop Oil. Wel onderbraken actievoerders van XR kortgeleden in het Concertgebouw in Amsterdam een uitvoering van Verdi’s Requiem om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis. Andere rebellen stelden zich in het Leidse natuurhistorisch museum Naturalis naakt op voor het skelet van de uitgestorven mammoet met een bord met de tekst: ‘homo sapiens, uitgestorven in de 21ste eeuw’. Martin: “Er wordt over deze acties gesproken en ze zetten mensen aan het denken.”

Rob: “De doelstelling van de Belgische activisten van Just Stop Oil was niet iets kapot te maken.” De acties van Just Stop Oil trokken veel aandacht en leidden ertoe dat een woordvoerder van XR werd uitgenodigd bij de talkshow Beau waar de man zich aan de tafel vastplakte. Een prima actie, vinden Rob en Martin. Rob: “Een brandbrief van driehonderd Nederlandse kerkleiders waarin aandacht werd gevraagd voor de klimaatproblematiek leverde exact nul reacties op. Disruptieve acties sorteren wel effect.”

Wat Rob en Martin dwarszit is “dat de overheid bij boerenacties met een andere maat meet dan bij klimaatacties.” Martin: “Bij die blokkade op de A12 werd iedereen opgepakt, in bussen gestopt, naar het politiebureau gebracht, gefouilleerd en voorgeleid bij de hulpofficier van justitie en bij de recherche. En dan lees ik in de krant dat politie en justitie het niet aankunnen. Bij de boerenacties maken ze alleen foto’s van gezichten en ID-kaarten. Dat kunnen ze bij onze acties toch ook doen.” Rob: “Boeren hebben trekkers die ze beschouwen als een strijdwagen, als een strategisch machtsmiddel. Wij kunnen alleen wegen blokkeren.”

Martin: “Bij de politie speelt mee dat ze weten dat wij geen geweld gebruiken. De boeren nemen ze niet mee naar het bureau omdat ze bang zijn dat er klappen vallen. De autoriteiten zwichten dus voor intimidatie. Laatst werden boeren met trekkers door de politie gefaciliteerd bij hun actie bij het provinciehuis. De politie zette voor hen de wegen af. Bizar. Dat zouden ze voor XR nooit doen. Toch blijven wij de grenzen opzoeken. Gelukkig kijken rechters naar doel èn middelen. Wij komen niet, zoals de boeren, op voor ons eigenbelang, maar voor het belang van de mensheid. Rechters zijn daar gevoelig voor.”